سنگ مثانه

سنگ مثانه توده های بلوری سخت موجود در ادرار هستند که توسط مواد معدنی و پروتئینی تشکیل می شوند. در حالی که اغلب مواقع مواد تشکیل دهنده آنها کلسیم است، امکان دارد از موادی به غیر از کلسیم نیز تشکیل شده باشند. سنگ ها می توانند در هر یک از اندام های تشکیل دهنده سیستم ادراری ایجاد شوند اما بیشتر در مثانه که ادرار را در خود نگه می دارد، به وجود می آیند. همچنین، سنگ مثانه ممکن است مربوط به سنگ هایی باشد که در سایر قسمت های دستگاه ادراری، مانند کلیه ها ایجاد می شوند. هر جسم خارجی که در مثانه باقی بماند و به طور خود به خود دفع نشود، در نهایت لایه هایی از مواد سنگی را تشکیل می دهد.

چه افرادی در معرض ابتلا به سنگ مثانه هستند؟

به نظر می رسد که میزان کلی ابتلا به سنگ مثانه در بزرگسالان در حال کاهش است. میان کودکان نیز میزان بروز کلی کاهش یافته است (بیشتر به دلیل مراقبت های بهتر قبل از تولد و پس از تولد و همچنین بهبود کلی در تغذیه نوزادان). در کودکان، متداول ترین نوع سنگ، اگزالات کلسیم، فسفات کلسیم و احتمالاً اورات اسید آمونیوم است. در کشورهای در حال توسعه، نوزادان و کودکان خردسال فقط شیر مادر و برنج می خورند، که منجر به دفع زیاد آمونیاک ادرار به دلیل کم بودن فسفر در رژیم غذایی انها می شود. این کودکان همچنین به طور معمول سبزیجات سبز با اگزالات بالا و اسید سیتریک کم مصرف می کنند.

زنان و مردان به طور یکسان شرایط ابتلا به سنگ مثانه را دارا هستند اما پسران بیشتر از دختران مستعد ابتلا به آن هستند. این بیماری اکثرا در کشورهای در حال توسعه به دلیل مشکلات رژیم غذایی مشاهده می شود. مناطقی که بیشتر تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته اند، کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین تایلند، اندونزی و میانمار هستند. مردم در کشورهای غربی کمتر به آن مبتلا می شوند. همینطور این خطر برای افراد معلول، افرادی که بی اختیاری ادرار و یا احتباس ادرار مبتلا هستند، بیشتر است.

 

 

عواملی که باعث ایجاد سنگ مثانه می شوند

سنگ مثانه در اثر ادرار غلیظی که برای مدت زیاد در مثانه می ماند، ایجاد می شود. در این شرایط، برخی از مواد معدنی توده های بلوری را تشکیل می دهند که به هم چسبیده و سنگ ها را ایجاد می کنند. برخی از این سنگ ها نیز ممکن است از کلیه نشات بگیرند ( سنگ های نشات گرفته از کلیه که به اندازه ی کافی کوچک باشند که از حالب و مجرا بگذرند، مشکل زیادی ایجاد نخواهند کرد مگر اینکه مثانه دچار اختلال شده باشد.) عدم توانایی تخلیه کامل مثانه، می تواند منجر به تشکیل سنگ مثانه شود.

 

همچنین بخوانید: بیماری های مربوط به راست روده و روده بزرگ

 

برخی از عوارض تخلیه نکردن مثانه

هایپرپلازی خوش خیم پروستات (بزرگ شدن پروستات در مردان): پروستات عضوی از بدن است که مجرای ادراری (لوله ای که باعث خروج ادرار از بدن می شود) را احاطه می کند. این امر، ممکن است فشاری به وجود بیاورد که موجب نگه داشته شدن ادرار در بدن شود. مردانی که به هایپرپلازی خوش خیم پروستات و همچنین به سنگ مثانه دچار هستند بیشتر از مردانی که تنها مبتلا به هایپرپلازی هستند، سابقه سنگ کلیه، نقرس، پی اچ پایین ادرار و کم بودن میزان منیزیم در ادرار را دارند.

سیستوسل (در زنان): این اتفاق زمانی می افتد که دیواره مثانه، در اثر فشار و یا زایمان ضعیف شده است. در نتیجه جریان ادرار مسدود می شود.

مثانه نوروژنیک: زمانی که اعصاب مثانه آسیب دیده باشند، این مشکل رخ می دهد. علت آسیب دیدن این اعصاب می تواند جراحت نخاع باشد. بسیاری از افراد مبتلا به مثانه نوروژنیک مجبور به استفاده از لوله ی کاتتر می شوند. (کاتتر، لوله های نازک و انعطاف پذیری هستند که در حالب قرار می گیرند تا به کمک آن تخلیه ادرار صورت بگیرد)

گاهی اوقات ممکن است که کاتتر قادر نباشد تا تمام ادرار را خارج کند. علاوه بر این، کاتتر ممکن است همان محل تشکیل شدن سنگ ها باشند.

دیورتیکول مثانه: در این وضعیت بیرون ‌زدگی های کوچک کیسه مانندی، در دیواره مثانه ایجاد می شود. این بر آمدگی ها ممکن است به قدری بزرگ شوند که در تخلیه ادرار تداخل ایجاد کنند.

ورم مثانه: با اضافه شدن مقداری از بافت روده به مثانه، این عضو بزرگتر شده و نیاز به جراحی پیدا می کند. افراد نیازمند به جراحی اغلب به سنگ مثانه دچار می شوند.

رژیم غذایی: رژیم غذایی که شامل مایعات کافی نباشد، ممکن است منجر به سنگ مثانه شود. در برخی موارد علت ساخته شدن سنگ مثانه، کمبود پروتئین در برنامه غذایی است. مقدار کلسیم موجود در ادرار هم می تواند یک مسئله باشد.

علائم سنگ مثانه

آن ها معمولا با انواع مختلفی از مشکلات تخلیه ناقص مثانه، به خصوص هایپرپلازی خوش خیم پروستات مواجه می شوند. همچنین ممکن است در این افراد ترکیبی از علائم ادراری دیگر مانند هماچوری انتهایی (وجود ادرار در خون)، درد سوپراپوبیک (درد در قسمت پایین شکم)، جریان ضعیف، سوزش ادرار، تیره شدن ادرار، عفونت های مکرر در دستگاه ادراری و تکرر ادرار به خصوص در شب وجود داشته باشد. همینطور درجات مختلف درد در نوک آلت تناسلی مرد یا هر جای دیگر در کیسه بیضه، لگن یا پرینه ممکن است جز علائم قرار بگیرند. ورم مثانه ممکن است در بعضی موارد محسوس باشد، اما برعکس، به طور معمول سنگ مثانه چنین نیست. پس از آنجا که علائم و نشانه های سنگ مثانه نسبتاً مبهم است، تشخیص قطعی بدون سیستوسکوپی یا تصویربرداری انجام نمی شود.

تشخیص سنگ مثانه

آزمایشات مختلفی توسط پزشکان و متخصصین برای تشخیص سنگ مثانه وجود دارد. مانند:

• آزمایش ادرار
• X-ray
• سونوگرافی
• سی تی اسکن، به ویژه سی تی اسکن مارپیچی، که تصاویر زیادی را برای ارائه اطلاعات بهتر ترکیب می کند.
• سیستوسکوپی (بررسی داخل مثانه با کمک لوله و لنز)

آزمایش ادرار در افراد مبتلا ممکن است خون، نیتریت یا گلبول های سفید را نشان دهد. همچنین ممکن است مقدار پی اچ کم در ادرار و یا عفونت دستگاه ادراری نشان داده شود. در اکثر مواقع اشعه ایکس ساده اولین آزمایشی است که تجویز می کنند. اما از آنجایی که ممکن است در میان مردان، سنگ ها کلسیفیه (کلسیمی) نشوند، پس ممکن است این آزمایش به تنهایی کافی نباشد. از سی تی اسکن و سونوگرافی مثانه می توان به طور قابل اعتماد برای تصویربرداری از سنگ های احتمالی مثانه استفاده کرد. (سنگ ها به طور معمول در سونوگرافی به عنوان نواحی هایپراكوئیك با سایه نشان داده می شوند).

 

 

راه های درمان سنگ مثانه

سنگ های کوچک ممکن است خودشان به طور طبیعی از مجاری ادراری خارج شوند. در صورتی که خودشان عبور نکردند، باید آن ها را از بین برد. در مواقعی که دلیل بیماری شناسایی شود، ممکن است پزشک شما درمان آن را توصیه کند.

درمان با دارو

اگر سطح پی اچ لازم (معمولا بین 5/6 تا 7) بتواند به مدت کافی حفظ شود، حل شدن سنگ های مثانه، به ویژه اسید اوریک، با عوامل قلیایی کننده خوراکی انجام می گیرد. این کار معمولاً با سیترات پتاسیم خوراکی انجام می شود، که در صورت لزوم می توان آن را با بی کربنات سدیم تکمیل کرد. اکثر بیماران، تقریباً به 60 میلی آمپر در روز سیترات پتاسیم نیاز دارند. سطح پتاسیم سرم و میزان پی اچ ادرار باید به طور دوره ای در حین انجام این درمان بررسی شود. دوز سیترات پتاسیم باید مورد اندازه گیری و تنظیم قرار بگیرد تا سطح پی اچ مطلوب حفظ شود.

از اسید سیتریک، گلوکونو دلتا-لاکتون و کربنات منیزیم می توان برای حل سنگ های نوع استروویت (عفونت) استفاده کرد اما این کار نیاز به کاتترهای آبرسان دارد. این انحلال نسبتاً کند است، بنابراین از این روش درمانی به ندرت استفاده می شود. فسفات کلسیم جز اولین و اصلی ترین پودرها و آوارهایی است که به طور معمول استنت ها و کاتترهای ادرار را مسدود می کند. فقط در یک محلول قلیایی شکل میگیرد و می تواند توسط یک اسید خفیف حل شود. تزریق دوره ای محلول اسید استیک 4/1% به مثانه می تواند به حل شدن بلورهای فسفات کلسیم کمک کرده و از تشکیل سنگ مثانه جلوگیری کند.

درمان با جراحی

بیشتر سنگ ها را می توان با جراحی آندوسکوپی کنترل کرد. در صورت امکان، باید به علت اصلی نیز پرداخته شود. (توجه کنید که برای جراحی دستگاه ادراری، استفاده از مواد بخیه قابل جذب توصیه می شود)

برخی از روش های برداشتن سنگ مثانه عبارتند از:

سیستولیتولاپاکسی: در این روش از ابزاری به نام سیستوسکوپ برای راه یابی به مثانه از طریق مجرای ادراری استفاده می شود. سونوگرافی، لیزر و یا وسایلی دیگر سنگ ها را خرد کرده و آن ها را از مثانه خارج می کنند.

سیستوتومی: این جراحی شامل بریدن مثانه از طریق شکم برای از بین بردن سنگ ها است.

پیشگیری

در صورت یک بار درمان سنگ مثانه، پیش بینی آن مفید است. درمان سنگ ها به علت ایجاد سنگ مثانه بستگی دارد. موارد درمان نشده می توانند منجر به آسیب به دستگاه ادراری یا عفونت شود.

عوارض سنگ مثانه

در صورت عدم درمان، سنگ مثانه می تواند باعث عفونت های مکرر در دستگاه ادراری و مشکلات مزمن (طولانی مدت) در ادرار، مانند درد و یا سوزش شود. برخی از سنگ ها می توانند مانع خروج ادرار از بدن شوند، مشکلی که نیاز به کمک پزشکی دارد.

روش های پیشگیری از سنگ مثانه

• بهتر است مایعات زیادی بخورید، به خصوص اگر در معرض خطر سنگ سازی هستید.
• اگر دچار عفونت هستید یا احساس می کنید مثانه شما کاملاً خالی نیست، سعی کنید 10 تا 20 ثانیه بعد از اولین بار ادرار کردن، باز هم ادرار کنید.
• اگر عامل ابتلا، رژیم غذایی نامناسب بوده است، از دستورالعمل های غذایی مناسب استفاده کنید.
• با دیدن علائم اولیه، به پزشک مراجعه کنید.
• تحقیقات نشان داده است مردانی که دچار ورم پروستات هستند، می توانند مثانه خود را با نشستن در موقع ادرار، کاملا تخلیه کنند.
• در یک مطالعه بر روی بیماران آسیب دیده نخاعی، این افراد را در یک دوره پیگیری هشت ساله، زیر نظر قرار دادند. بهبود مراقبت های اورولوژی از این بیماران، میزان تشکیل سنگ مثانه را به حدود 10٪ کاهش داد.

عموماٌ درمان سنگ مثانه مشکل را کامل حل می کند اما برخی از افراد ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به سنگ مثانه قرار بگیرند و نیاز داشته باشند تا برای جلوگیری از آن اقدام کنند. بنابراین به روش های پیشگیری توجه لازم را داشته باشید.